Historie

De naam Nijkerk betekent Nieuwe kerk. Eerder meende men dat deze naam sloeg op de herbouw van een kapel die in 1221 door een brand zou zijn verwoest, afgaand op een verklaring van een 16e-eeuws Nijkerks pastoor. Tegenwoordig gaat men ervan uit dat de "nieuwe kerk" gesticht werd als dochterkerk van die van Putten, in elk geval vóór 1313.

Nijkerk was als grensplaats van het Hertogdom Gelre met het Sticht (Utrecht) regelmatig strijdtoneel, en in 1412 werd het dorp geheel verwoest in een uitloper van de Arkelse Oorlogen. Om herhaling te voorkomen gaf hertog Reinoud IV van Gelre Nijkerk op 27 maart 1413 stadsrechten en vrijstelling van tolgeld, onder de voorwaarde dat de nieuwe stad zich op eigen kosten zou ommuren. Deze formulering was door de hertogelijke kanselarij overgenomen uit oudere stadsrechten, en werd niet meer letterlijk uitgevoerd omdat stadsmuren in 1413 militair nutteloos waren geworden. Het werden aarden wallen, en de poorten werden van hout.

Nijkerk heeft in de geschiedenis een aantal keren te kampen gehad met rampen. In 1421 brandde de kerk af. Bij de stadsbrand van 1540 brandde de stad vrijwel geheel af.

Van 1749 tot 1759 werd het godsdienstig leven beheerst door de Nijkerkse beroeringen, een voorbeeld van de opwekkingsbeweging in de 18e eeuw. Kerkdiensten werden verstoord door kerkgangers die hun geloofsgenoten opzweepten tot extatische uitingen van inkeer en berouw. Stadhouder Willem IV verbood deze uitingen.

Nijkerk bloeide in de 18e eeuw. De stad leefde van tabaksteelt, handel, en glasblazerijen, en was in 1795 de grootste stad van de Veluwe. Dit is goed te merken aan de architectuur. In die tijd zijn veel mooie herenhuizen gebouwd in het huidige centrum. In Gelderland had alleen Arnhem een grotere omvang.

Ook vonden er overstromingen plaats vanuit de Zuiderzee; onder andere op 13 en 14 januari 1916.

Een aantal wijk- en straatnamen verwijzen naar belangrijke personen in de geschiedenis. Voorbeelden hiervan zijn Corlaer, de Van Rensselaerstraat en de Slichtenhorsterweg die zijn genoemd naar pioniers die vanuit Nijkerk naar Nieuw-Nederland trokken (het huidige New York). Verder de Ds Kuypersstraat (genoemd naar Gerardus Kuypers (1749-1750), bekend van de Nijkerkse beroeringen) en de Burgemeester Stamstraat, genoemd naar burgemeester Jan Willem Stam, die bekend is van het verzetswerk tijdens de Tweede Wereldoorlog en die ook burgemeester van Dinxperlo geweest is. Tenslotte de Kardinaal Alfrinklaan, vernoemd naar kardinaal Bernardus Alfrink.

Arent van Corlaer uit Nijkerk stichtte in 1662 de Hollandse kolonie Schenectady in Nieuw-Nederland, de huidige staat New York in de Verenigde Staten. Nijkerk onderhoudt nog steeds vriendschappelijke betrekkingen met de stad Schenectady.